Odrobina Parku Jurajskiego w libańskim bursztynie: Bezprecedensowe odkrycie pierwszej jurajskiej inkluzji owada
Najnowsze odkrycie owada w bursztynie z Libanu, w rezultacie badań, w których udział wzięli naukowcy z Libanu, Słowacji, Niemiec i Polski (dr hab. Jacek Szwedo, prof. UG z Laboratorium Entomologii Ewolucyjnej i Muzeum Inkluzji w Bursztynie UG) oraz Chin, stanowi znaczący wkład w dziedziny paleontologii i paleobiologii. Artykuł, opublikowany 13 marca 2025 r. w National Science Review, dokumentuje znaczące odkrycie, ponieważ jest to pierwsze znalezisko owada pochodzącego z okresu jurajskiego, który został zachowany jako inkluzja w skamieniałej żywicy z kimerydu, późnej jury (około 155 milionów lat temu).
Wcześniej, poza muchą i roztoczem pochodzącymi z triasu, odkrytymi we Włoszech, najstarsze owady znalezione w bursztynie na całym świecie pochodziły z okresu kredowego. Owad, o którym mowa, to samiec czerwca, grupy pluskwiaków, które występują we współczesnej faunie i której grupą siostrzaną są mszyce. Okaz, o którym mowa, wykazuje jednak zestaw cech morfologicznych znacznie różniącą się od morfologii swoich krewnych, co zaowocowało ustanowieniem nowej rodziny, Jankotejacoccidae. Takson ten został nazwany na cześć, szanowanego polskiego entomologa, zmarłego profesora Jana Koteji. Nazwa gatunku oddaje cześć sławie miejsca jego odkrycia – Libanu. Liban słynie z 500 dolnokredowych złóż bursztynu (125 mln lat temu), z których 32 zawierają skamieniałości, oraz z 19 późnojurajskich złóż bursztynu.
Naukowa nazwa tej skamieniałości to Jankotejacoccus libanogloria Szwedo, Azar et Sendi, 2025. Skamieniałość ujawnia, że charakterystyczne cechy samców czerwców, w tym transformacje i modyfikacje morfologiczne i behawioralne, wystąpiły na bardzo wczesnym etapie ich ewolucji. Skamieniałość wykazuje pokrewieństwa z bazalnymi taksonami współczesnych czerwców, oraz troficzny związek z nagonasiennymi, których szczątki dominują w warstwach kimerydzkich Aintourine. Wiek tej formacji został potwierdzony przez współwystępowanie skamieniałości morskich i datowanie radiometryczne cyrkonem. Analiza żywicy kopalnej wykazała jej pochodzenie z drzew zz wymarłej rodziny nagonasiennych Cheirolepidiaceae, wykazując jednak charakterystyczne cechy, które odróżniają ją od młodszych, kredowych żywic kopalnych.
Materiał roślinny towarzyszący obejmował Cheirolepidiaceae: Protopodocarpoxylon, Brachyphyllum i Classostrobus, a także pyłek Classopolis, co sugeruje zalesione okresowe środowisko bagienne z paprociami, paprociami drzewiastymi, różdżycami, wysokimi araukariami i miłorzębami oraz krzewami. (Sub)tropikalna gleba laterytowa z resztkami roślinności uległa niepełnemu rozkładowi mikrobiologicznemu w beztlenowym środowisku wodnym rozwoju bagien torfowych. Bursztyn, w którym znaleziono okaz, powstał na tropikalnym terenie wulkanicznym na północnym wschodzie paleokontynentu Gondwany (superkontynentu utworzonego 600 milionów lat temu i zaczynającego pękać w jurze, około 160 milionów lat temu). Te nowe odkrycia z okresu jurajskiego mają kluczowe znaczenie dla zdobycia wiedzy na temat historii ewolucyjnej dynastii roślin i zwierząt lądowych oraz lepszego zrozumienia dynamiki minionych ekosystemów.
Vršanský P., Sendi H., Kotulová J., Szwedo J., Havelcová M., Palková H., Vršanská L., Sakala J., Puškelová L., Golej M., Biroň A., Peyrot D., Quicke D., Néraudeau D., Uher P., Maksoud S., Azar D. 2025. Jurassic Park approached: a coccid from Kimmeridgian cheirolepidiacean Aintourine Lebanese amber. National Science Review, 12 (3), 1–16+[1–41] [Published online 11 June 2024; Available 13 March 2025] https://doi.org/10.1093/nsr/nwae200
1. Nowo opisany najwcześniejszy czerwiec Jankotejacoccus libanogloria (E - głowa, G), (holotyp SNM Z 40023) z rekonstrukcją paleośrodowiskową (A; grafika Júlia Káčerová) opartą na skamieniałościach kimerydzkich odkrytych w Libanie, Cheirolepidiaceae: osie liściowe (C); drewno (D); pyłek (F); szyszka (B). Skale 1000, 100, 10 μm.
2. Rekonstrukcja środowiska i czerwca Jankotejacoccus libanogloria z kimerydu Aintourine w Libanie; grafika Júlia Káčerová.
3. Jankotejacoccus libanogloria z kimerydu Libanu.
